Umowa o dzieło a umowa-zlecenie

Najpopularniejszą w Polsce formą zatrudnienia jest stosunek pracy, świadczony na podstawie umowy o pracę. Coraz częściej jednak stosowane przez pracodawców są również umowy cywilnoprawne, zwane przez niektórych „śmieciowymi”.

W ich przypadku świadczenie pracy odbywa się w oparciu o przepisy Kodeksu cywilnego*. Umowami dotyczącymi największej liczby osób zatrudnionych w ten sposób są umowy-zlecenie oraz umowy o dzieło. Zarówno jedna jak i druga forma pozwala na wykonanie określonej pracy na rzecz pracodawcy, zwanego w tych przypadkach zleceniodawcą lub zamawiającym (pracownik jest zleceniobiorcą lub wykonawcą), bez szczegółowej regulacji praw i obowiązków obu stron – w zależności od przedmiotu umowy, w jej treści określone zostają warunki niezbędne do jego uzyskania.

W potocznym rozumieniu, pokrywającym się z faktycznym rozróżnieniem, umowa zlecenie obejmuje wykonywanie konkretnej pracy przez określony czas (z tego powodu porównywana jest czasami z umową o pracę), umowa o dzieło natomiast przewiduje osiągnięcie przez jej wykonawcę określonego, materialnego lub niematerialnego efektu, jakim może być stworzenie utworu (muzycznego, plastycznego, literackiego etc.), wytworzenie rzeczy (np. mebla) lub uzyskanie pożądanego rezultatu (nauczenia konkretnej osoby określonej umiejętności). Znaczący w określeniu danego rodzaju jest zatem rzeczywisty przedmiot zawartej umowy, a nie przyjęta przez obie strony formuła (niektóre umowy, określane jako umowy o dzieło w rzeczywistości okazują się zleceniami).

Oprócz przedmiotu umowy, obie formy różnią się między sobą również pod względem kwestii związanej z wynagrodzeniem, wypowiedzeniem/odstąpieniem od umowy oraz obowiązkiem związanym z ubezpieczeniem społecznym. Zgodnie z zapisami prawa cywilnego, umowa zlecenie oznacza zobowiązanie zleceniobiorcy do dokonania wskazanej czynności prawnej na rzecz zleceniodawcy. Jej przedmiotem jest zatem wykonanie określonego działania (zleceniobiorca nie jest odpowiedzialny za jego efekt finalny, liczy się sam fakt wykonania czynności), w sposób osobisty i z należytą starannością. W tym wypadku zlecenie może być odpłatne lub nieodpłatne – brak wynagrodzenia należy jednak jasno zasygnalizować w treści umowy. Wynagrodzenie, jeśli zostało ustalone, wypłacane jest po zakończeniu wykonywania umówionej czynności.

Umowa zlecenie, za wyjątkiem tej zawartej z aktualnym pracodawcą (w takiej sytuacji wszystkie składki są obowiązkowe), jest częściowo oskładkowana. W większości przypadków osoba wykonująca zlecenie opłaca połowę składki rentowej i emerytalnej oraz składkę zdrowotną. Jeśli osoba pracuje na kilku zleceniach, składki emerytalne i rentowe odprowadzane są tylko z tytułu jednej, wybranej przez nią umowy. Jeżeli natomiast zleceniobiorca jest jednocześnie zatrudniony w innym zakładzie pracy, w którym pobiera wynagrodzenie większe niż minimalne (1850,00 zł brutto), od umowy zlecenia potrącana jest tylko składka na ubezpieczenie zdrowotne. Umowę-zlecenie co do zasady może wypowiedzieć każda ze stron w dowolnym czasie.

Umowa o dzieło, określana jako umowa rezultatu, ma na celu osiągnięcie określonego i sprawdzalnego skutku w postaci konkretnego wytworu bądź efektu. W jej ramach, wykonawca zobowiązuje się do wykonania uzgodnionego dzieła, w zamian za ustalone wynagrodzenie (umowa o dzieło zawsze ma odpłatny charakter). Wykonawca jest odpowiedzialny za osiągnięty rezultat, pomimo tego, że nie ma obowiązku samodzielnego wykonania dzieła (chyba że umowa stanowi inaczej). Jest to istotne, ponieważ wykonanie dzieła w sposób niezgodny z umową może skutkować odstąpieniem przez zamawiającego od jej postanowień.

Osoby pracujące w oparciu o umowę o dzieło powinny mieć na uwadze, że nie jest ona objęta obowiązkiem odprowadzania składek na ubezpieczenie społeczne (emerytalne, rentowe, chorobowe, zdrowotne, wypadkowe) i tym samym nie posiadają one prawa do ubezpieczenia z tego tytułu. Należy jednak pamiętać, że – podobnie jak w przypadku umowy zlecenia – wykonawca ma obowiązek odprowadzania podatku dochodowego.